Het is vooral de mannelijkheid in ieder van ons die toe is aan vernieuwing

Portaceli is niet aan haar proefstuk toe wanneer het aankomt op iconische vrouwen uit de literatuur opvoeren. In 2008 maakte ze What happened to Nora when she left her husband, een herwerking door Elfriede Jelinek van Hendrik Ibsens House of dolls. In 2017 bracht ze Charlotte Brontës Jane Eyre op de planken. Vorig jaar volgde Mrs Dalloway van Virginia Woolf. Stuk voor stuk kaskrakers. Mrs Dalloway verkocht tijdens haar opvoering in Madrid 30 avonden op rij uit. Meer dan 24.000 mensen zagen de voorstelling waarin Blanca Portillo, één van de bekende Almodovar-actrices, de hoofdrol speelt. Carme Portaceli (CP): “Het publiek is duidelijk klaar voor meer en beter uitgewerkte vrouwelijke hoofdrollen in theater. Samen met Michael De Cock wil ik er voor helpen zorgen dat ook de andere 51% van de wereldbevolking haar weg naar het podium vindt.” Maaike Neuville (MN) had niet lang nodig om zich te laten overtuigen om de hoofdrol op zich te nemen.

Maaike, jij hebt het boek bijzonder grondig gelezen. Wat spreekt er jou het meeste in aan?

MN: “Eén woord: het verlangen. Het allesverslindende verlangen van Emma Bovary om ‘heel te worden’. Ze onderneemt een zoektocht – die in die tijd alles behalve evident was en zeker voor een vrouw – om haar bodemloze verlangen naar het ideale leven te vullen. Het spreekt mij aan omdat het iets is wat, denk ik, in ieder van ons op één of andere manier aanwezig is. De manier waarop Flaubert de innerlijke wereld van Emma beschrijft en tegelijkertijd heel secuur de context van de wereld waarin ze leeft, weet weer te geven, maakt het tot een tijdloos werk.”

Meer dan anderhalve eeuw later, kan je het gedrag en de keuzes van Emma begrijpen?

MN: “Ik kan de keuzes van Emma absoluut begrijpen. Niets is ooit genoeg voor haar. Dat herken ik. Ze heeft een drang naar perfectie en naar compleet zijn. Haar drang naar avontuur, naar de ultieme vrijheid, dat dat iets is wat in elk van ons in meer of mindere mate aanwezig is. Zij is de verpersoonlijking van die drang. Gelukkig heb ikzelf wel wat temperende mechanismes die me weerhouden van de ondergang.”

CP: “Emma Bovary is het geschikte personage om na te denken over dromen, de romantische liefde, wat vrijheid voor vrouwen echt kan inhouden en hoe de blik van de maatschappij vrouwen tekortdoet. Emma kan zich niet neerleggen bij haar saaie en middelmatige bestaan als doktersvrouw en  laat zich leiden door haar mannelijke kant. Toch geeft het haar geen voldoening en ook de maatschappij aanvaardt het niet.”

Zijn de problemen waarmee Madame Bovary worstelde er anno 2020 nog steeds? Krijgen vrouwen vandaag er nog altijd mee af te rekenen?

MN: “Als het niet ‘Madame’ maar ‘Monsieur Bovary’ was geweest, dan was het drama niet erg groot geweest. Een man kon zich in die tijd meer permitteren, moest zich tegenover de publieke opinie niet zo verantwoorden wanneer hij er een maîtresse op nahield, of verlangde naar een vrijgezellenbestaan. Ik vraag me af of er vandaag al veel veranderd is. Mannen en vrouwen hebben op papier dezelfde rechten in onze westerse samenleving, maar in de praktijk is dat niet altijd zo. Ik denk dat veel te maken heeft met de verinnerlijking van bepaalde waarden bij vrouwen. Ik vermoed, en herken dat ook bij mezelf, dat een vrouw nog steeds het gevoel heeft dat ze veel verschillende rollen tegelijkertijd moet spelen: de liefdevolle echtgenote, de zorgzame moeder, de seksueel actieve minnares, de sociaal intelligente gastvrouw en – in deze tijden althans – de succesvolle carrièrevrouw, om er maar een paar te noemen. Emma Bovary trok ten strijde  tegen de keurslijven voor vrouwen die in die tijd nog veel meer aanwezig waren dan nu. Zij voelde een grote nood om zich af te zetten tegen de heersende waarden en normen. Vandaag moeten vrouwen zich nog steeds afzetten tegen dezelfde waarden en normen, alleen hebben ze die geïnternaliseerd en voeren ze dus de facto een strijd met zichzelf.”

CP: “De manier waarop de maatschappij naar vrouwen kijkt, blijft oneerlijk. Als een moeder er niet helemaal kan zijn voor haar kinderen, om een of andere reden, dan is ze een monster. Als een vrouw die verkracht is geweest, niet tot de laatste snik haar onschuld uitschreeuwt, dan heeft ze het misschien toch een beetje gewild. Ook mannen worden gegijzeld door de enge invulling van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Niemand is gebaat bij het patriarchale systeem dat in onze genen ingebakken zit. Onze blik verdient het om opengetrokken te worden.” 

MN: “Wat ik heel stoer vind aan Emma Bovary is dat zij haar verlangens omzet in daadkracht. Hoewel het haar onvermijdelijk naar de afgrond zal leiden, kiest ze er wel voor om te exploderen in plaats van in een depressieve toestand te imploderen. Ze kiest voor actie. Ze jaagt haar dromen na, hoe onrealistisch die ook mogen zijn. Beckett schreef “dance first, think later”.  Dat gaat zeker voor haar op.”

De strijd van deze vrouw opent ook deuren voor andere gelijkheidsstrijden.

Het feminisme is dus nog steeds nodig?

CP: “Absoluut! Vrouwen hebben nog steeds niet dezelfde rechten, we verdienen nog steeds minder dan mannen voor hetzelfde werk, we krijgen niet dezelfde kansen en we zijn nog te vaak onzichtbaar. In Spanje hebben we op dit moment de grootste feministische beweging en daar ben ik heel trots op. Vorig jaar, tijdens internationale vrouwendag, hebben vijf miljoen vrouwen in Spanje het werk neergelegd. De strijd van deze vrouw opent ook deuren voor andere gelijkheidsstrijden. Als artistiek leider van Teatro Español heb ik mij hard ingezet voor meer zichtbaarheid voor vrouwen. Eigenlijk moet ik zeggen: er gewoon voor gezorgd dat iedereen gelijke kansen krijgt. En met succes. Toen ik er begon te werken was de zaalbezetting 28%. Amper vijf maanden later zaten we aan 78%. Strijden voor meer gelijkheid loont.” 

MN: “Ik beschouw mezelf in de eerste plaats als iemand met een erg ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel. Ik kom dus zeker op voor de rechten van de vrouw vanuit de idee dat het toch belachelijk is om iemand te benadelen alleen maar omwille van het geslacht waarmee die geboren is. De tegenstelling man-vrouw is trouwens enorm achterhaald. Ik denk liever in termen als mannelijk en vrouwelijk. Elke mens, man of vrouw, heeft een bepaalde mate van mannelijkheid èn vrouwelijkheid in zich. Als we het hebben over emancipatie, laat ons dan spreken over de emancipatie van de vrouwelijkheid in ieder van ons, man en vrouw. Dan gaat het over iedereen, niet over de helft van wereldbevolking. En persoonlijk denk ik dat het tegenwoordig wel snor zit met die vrouwelijkheid en dat het vooral de mannelijkheid in ons  is die toe is aan een vernieuwing. Hoe verhouden we onszelf tot een ander als we in een machtspositie zitten, hoe gaan we om met geld  en de aarde die uitgeput raakt? Hoe manifesteren we onszelf in deze wereld? Het zijn allemaal aspecten die ik tot mannelijkheid reken en die we echt dringend moeten herdenken. Een uiterst interessant figuur is bijvoorbeeld Jacinda Ardern, de eerste minister van Nieuw-Zeeland die op een zeer menselijke wijze een machtspositie bekleedt. Zo kan het dus ook!”

Hoe kan theater een rol spelen bij het opbouwen van een betere toekomst ?

MN: “Theater biedt, net zoals elke ander kunstvorm, een gelegenheid om mensen met elkaar te verbinden. Niet rond één gedachtegoed of ideologie, maar door een verkenning van de innerlijke wereld van de mens. Het is daar dat de echte revolutie zit. In het kennen van jezelf en dus ook van je medemens. Ik geloof niet meer in enkel 'goedheid'. Ik geloof dat kunst, en dus ook theater, ons de verscheidenheid toont aan wat zich binnen in elk van ons afspeelt: goed en kwaad, mooi en lelijk, etc. Daar zit de echte schoonheid: in het naar onszelf kijken en zelfs de meest wrange, duistere kanten van onszelf kunnen omarmen vanuit het besef dat we niet excellent zijn, niet perfect, niet übermensch, maar wel: mens.” 

CP: Het theater is zowat de enige plaats waar je kan stilstaan bij je mens-zijn en waar iedereen gelijk is. We ademen dezelfde lucht in, we beleven dezelfde emoties en ervaringen, we zien allemaal op hetzelfde moment hetzelfde. Er is ruimte om te luisteren en om na de voorstelling met elkaar in gesprek te gaan over wat we samen beleefd hebben. 

Tot slot, Maaike, hoe voelt het om een van de meest iconische vrouwelijke romanfiguren uit de literatuur te mogen vertolken ?

MN: “Heerlijk! Ik kan niet wachten om deze prachtige, tragische, genuanceerde figuur vorm te geven op toneel.”