Vraag niet waarover het gaat, maar waarom het er staat

Waar gaat deze voorstelling over? Ik stel me niet noodzakelijk die vraag wanneer ik naar het werk ga kijken van Anne Teresa De Keersmaeker, Wim Vandekeybus of Alain Platel. Ik weet niet waar Harriet’s reMix over gaat en dat is helemaal goed. Wat ik wel weet en naar waarde schat, is waar Moya Michaels werk zijn oorsprong vindt, de omgeving waar ze werkt, de interacties die ze vindt, de mensen met wie ze zich omringt, en de spanningen en contradicties die daaruit voortvloeien, de twijfel die zich aan ons opdringt. Het resultaat is oerauthentieke performance. Het resultaat is voor mij thuis komen, iets voelen dat me verbindt.

De titel is zowel een knipoog naar de Zuid-Afrikaanse artiest Tracey Harriet Rose met wie Michael heeft samengewerkt, als naar Harriet Tubman, de in slavernij geboren zwarte abolitioniste en een feministisch icoon uit de 19de eeuw. Die referentie naar slavernij en vrouwenrechten triggert mij, want wat is de link met drie Afroeuropese mannen uit Brussel? Gewoon al de titel zet me aan het creëren. Afroeuropees? De affiche zet me aan het denken. Ik duik in mijn cultureel archief, ik sample en remix erop los. Een gesprek met Moya Michael maakt me nu al cocreator. Het is interactie, conversatie, dialoog. Het is complex en rijk, net zoals Teju Cole en zijn zwarte regenboog.

In zekere zin gebruikt Moya haar privilege om personen die traditioneel geweerd worden van elitaire podia daar toch te zetten en zo de witheid van die culturele instellingen uit de dagen. Maar dat is bla bla bla. Dat is niet per se waar het over gaat. Dat is één reMix.

Misschien is het interessanter om zich af te vragen waarom het daar staat. Hoe komt het daar? Waarom Moya Michael het urgent en belangrijk vindt om dit te doen, dit te tonen, met die mensen samen te werken. Iets cruciaal te zeggen. Ik denk soms dat ze het voor mij gemaakt heeft. Ik voel me geliefd. Voor mijn black experience en mijn zwart epistemisch perspectief. Ik als publiek. Daar speelt haar leven, en het leven van die drie jonge mannen die met haar gewerkt hebben, een inspirerende rol in. Maar is dat geen evidentie?

Misschien moet ik een tipje van de sluier lichten. Want wat is die geschiedenis? Wat moeten we hier uitlichten? Denk aan een intelligente en introverte jongen die in België geboren werd, maar met een witte vader die zijn verantwoordelijkheid ontliep, hem niet erkende en verwierp. Denk aan een ander verhaal van een jongen die de geschiedenis van de Haïtiaanse revolutie in zich draagt en beseft dat die vergeten revolutie ons confronteert en bevraagt. Zoals blacklight dat een ander licht werpt op het Westen en de leugens van het humanisme openbaart. Denk aan die jonge man die alle ideeën over mannelijkheid en zwartheid, en heteronormativiteit uitdaagt, omdat hij wil zijn wie hij is, en niets meer of minder. Denk ook aan de zoektochten van een assertieve jongeman die veel vrienden kent, een atletisch talent, voetbal is de beste weg naar succes die hij kent, één van die weinig legitieme plekken waar zwarte Belgen mogen stralen, worden erkend. Weg van gecriminaliseerde lichamen, gedelegitimeerde talen, en geseksualiseerde lijven. Gevoelige, complexe, intelligente individuen die hun menselijkheid met jou willen delen. Die met jou in gesprek willen blijven. Individuen die barsten van talent en die op geen enkele manier te vatten zijn in alles wat je geleerd hebt over zwart zijn, man zijn, migrant zijn, niet wit zijn, Belg zijn, illegaal zijn, Brusselaar zijn, Vlaming zijn, allochtoon zijn, een categorie zijn. Waarschijnlijk verwarrend. Zo’n wereld zonder categorieën. Een wereld van water. Maar verwarring is goed. Verwarring is noodzakelijk. Het strijkt zich uit over oceanen. Ik wil met mijn lichaam niet vertellen wat jij wil lezen. Lees wat zij voor ons hebben geschreven en maak ervan wat je wil. Niemand kan dat controleren. In zekere zin mag je je vrij wanen, zoals echte vrije zwarte lichamen. Geen keurslijf. Niet één zwart-wit interpretatie. Hier is iets voor jou om zelf te verteren. De reMix geeft ons adem, niet om te overleven maar om te leven.

Oh, ja, en dan, tenslotte, ook het verhaal van hoe die mensen elkaar ontmoeten, samen naar Lagos, Ibadan en Ife om te zoeken, naar authenticiteit, spiritualiteit, kennis, op zoek naar een alternatief epistemisch perspectief. Om komaf te maken van onze koloniale opvoeding, waar die Europese origine wordt gezien als het ding, superieur en goedgekeurd, en waar onze Afrikaanse wortels opgeborgen worden, afgekeurd, verwaarloosbaar, hoogstens opmerkelijk voor populair vertier en gezeur. Black culture? Een cultuur van een huidskleur? Een geracialiseerde identiteit herleid tot een stigma, een gemakkelijk stigma dat kleeft aan het lichaam dat wordt betreurt.

Harriet’s reMix toont al die verhalen, bevrijdt al die lichamen, toont de menselijkheid van geobjectiveerde lijven in al hun complexiteiten.

Afrika speelt daarbij een cruciale rol, want er is werk aan de winkel om de waarde en het belang van Afrikaanse kosmologieën een prominente plek te geven. Om de link tussen het Afrikaanse drama en het Europese succesverhaal in zijn rauwheid te tonen, om zwart licht te doen schijnen op een wit publiek dat verblind is door al die witheid. Om de complexiteit van Afrika te reveleren, en niet altijd en alleen die zwarte pijn overal uit te smeren, het zwarte slachtoffer. Nee, hier tonen we de inspiratie, de rijkdom, de virtuositeit, de menselijkheid. Afrika heeft immers zo veel meer dan grondstoffen te bieden. Maar we hebben alleen geleerd om Europa naar waarde te schatten, om witheid, als de echte redelijkheid zelf te zien en te vatten, terwijl deze witte ordentelijkheid en autoriteit stoelt op de terreur van kleur, de terreur voor hen die buiten dat witte westen worden geplaatst, weggecategoriseerd en ontmenselijkt. Maar dat is misschien weer bla bla bla. Een reMix van intellectuele analyse uit academia. Dat is goed, maar dat is niet alles. Want inderdaad, Harriet’s reMix wordt naar alle waarschijnlijkheid geen gewone voorstelling. Het is iets dat je nog nooit gezien hebt, en hopelijk stel je je de vraag na afloop: Hoe komt het dat ik dit nog nooit gezien heb?

Sibo Kanobana (1975) is onderzoeker in de sociolinguïstiek aan de UGent. Hj is coauteur van het boek De Bastaards van onze Kolonie (2010) over de verzwegen verhalen van métis kinderen in Belgisch-Congo en publiceerde reeds verschillende artikels over interculturaliteit, identiteit en taalbeleid. Hij is eveneens redacteur voor het Vlaamse tijdschrift voor cultuur en kritiek Rekto:Verso.