Emotie als thema bij uitstek

Vanwaar je fascinatie voor artificiële intelligentie? Speel je al lang met het idee om daarover een voorstelling te maken? 

“Het idee begon een goeie drie jaar geleden te rijpen. Toen leerde ik Jonathan Berte kennen. Hij wilde, net als ik, zijn kinderen inschrijven in de middelbare school. En ik weet niet of je dat weet, maar dat staat tegenwoordig gelijk aan kamperen. Wij hebben toen twee nachten samen, aan een chauffage, op een matrasje, in onze slaapzak, doorgebracht. En daar heeft hij uit de doeken gedaan wat hij doet voor werk. Bleek dat hij een Europese autoriteit op het vlak van artificial intelligence (A.I.) is. Echt waanzinnig vond ik dat, de technologie waar hij mee bezig is. Door deze man werd het zaadje geplant waaruit nu deze voorstelling voortkomt.”

Binnen een jaar, terwijl we de voorstelling nog aan het maken zijn, zal A.I. sowieso nóg verder staan.

Op welke manier komt er A.I. in de voorstelling voor?

“De magie zal vooral schuilen in de mogelijkheden van de technologie, en in de verwondering over hoe ver die de dag van vandaag al staat. Binnen een jaar, terwijl we de voorstelling nog aan het maken zijn, zal A.I. sowieso nóg verder staan. Hoe die evolutie met rasse schreden vooruitgaat: dat kan je je gewoon niet inbeelden. Om je een voorbeeld te geven: een jaar geleden kon je je hele DNA-profiel laten uitlezen – de volledige 3 miljard ‘letters’ die onder je persoonlijke genoom vallen dus – gewoon door een staaltje op te sturen. Dat kostte je toen 1000 euro. Vandaag is die prijs al gedaald naar 170 euro. Op één jaar tijd. Dus voor 170 euro kan je die miljarden letters van je DNA laten uitlezen. Zomaar, op een usb-stickje. Je bent er wel niets mee natuurlijk. Ik zou het misschien gewoon van buiten beginnen leren, mezelf kennende (lacht).” 

Wat heb je geleerd uit je onderzoek rond artificiële intelligentie? 

“Ik lees normaal veel fictie, maar nu verschuift mijn focus naar meer wetenschappelijke boeken. VUB-rector Caroline Pauwels, die nauw met KVS samenwerkt, is ook heel erg met deze materie bezig. Zo gaf ze haar steun aan het boek Homo Roboticus (n.v.d.r.waarin 75 VUB-academici een antwoord trachten te bieden op 30 prikkelende vragen rond het samenleven met robots). Ik vind het fijn dat de twee – wetenschap en cultuur – elkaar kunnen overlappen. En dat dat gevoel ook hier bij KVS leeft.” 
 

A.I. lijkt nu nog veraf voor veel mensen, maar dringt steeds dieper in het dagelijkse leven door.

“Zo hoor ik wel vaker vallen dat mensen bang zijn dat technologie een bedreiging zou zijn voor hun jobs. Ook Yuval Harari, de auteur van Sapiens, verdiept zich er volledig in. Die kennis sijpelt steeds meer binnen en komt voor iedereen dichterbij. Mensen zoals Caroline Pauwels en Yuval Harari zijn – in mijn ogen – een soort nieuwe verlichte geesten, die proberen om het kaf van het koren te scheiden. Zij proberen het overzicht te houden. En dat typeert ook Jonathan Berte. Zijn doel is  om de wereld via technologie te veranderen: op een goeie manier.” 

Zie jij dat zelf positief tegemoet? Of heb je er evengoed schrik voor? 

“Nee, ik geloof fundamenteel in het goede van de mens. Ja, elke uitvinding is ooit misbruikt geweest, of toch vaak. Maar dat is eigen aan de vooruitgang. Ik geloof wél dat wij erop vooruitgaan als soort. Ik vind het ook algemeen boeiend wat er op ons afkomt. Ik bekijk alles vanuit een bijna kinderlijke verwondering. Ik had een grootvader die nog de eerste tv en de eerste auto heeft weten uitvinden. En nu lezen wij hier boeken van Harari die zegt: de eerste 150-jarige is al geboren. Hoe is dat in godsnaam mogelijk?” 

“Ik ben ook grote fan van Nerdland: een podcast rond wetenschap met Lieven Scheire als host. Hij verzamelt lichtelijk briljante geesten rond zijn tafel. Jonge mensen die allemaal cracks in hun vakgebied – computers, genetica…  – zijn. En Lieven zelf weet ook van alles iets. Hij modereert de talkshow waarin ze twee uur lang over het wetenschappelijke nieuws van de voorbije maand praten. Zo ging het onlangs over CRISPR bijvoorbeeld: men kan nu blijkbaar DNA-materiaal als het ware ‘knippen en plakken’. Ik vind het fantastisch dat je via zo’n podcast een beetje inzicht krijgt in hoe dat allemaal in zijn werk gaat.” 

Wil jij daar met Jonathan ook je steentje aan bijdragen? Voel je diezelfde nood om het stoffige van de wetenschap af te halen? 

“Dat weet ik nog niet, maar ik vind het leuk om de beide takken te combineren. Het theater is vaak of documentaire of echtgebeurde verhalen van mensen of stukken geschiedenis die je onder de loep wil brengen of compleet verzonnen dingen. Ik vind het wel plezant dat deze voorstelling een wetenschappelijke onderbouw heeft. Dus het is goed dat Valentijn en ik er veel over lezen en ons erin verdiepen. En met Jonathan Berte aan de bron wordt dat nog plezanter. Hij heeft me al gezegd dat hij, waar hij kan, zeker wil meehelpen.” 

Valentijn en jij zullen alleen op scène staan. Is dit de eerste keer dat jullie met z’n tweeën een voorstelling maken? 

“Klopt, bij SKaGeN hebben we lang samen gespeeld. Sinds ik in 2009 gestopt ben bij het gezelschap, hebben we niet meer samen op een podium gestaan. We zijn wel vrienden gebleven uiteraard. Ik ben er echt blij om dat we nu opnieuw samen zullen optreden. Valentijn heeft trouwens een bepaalde gestroomlijnde fysionomie die mij aan humanoids doet denken. Maar ik vind hem vooral een ongelofelijke acteur. Hoe hij met taal omgaat en in het hier en het nu spreekt. Ik zag het afgelopen seizoen de voorstelling Knaus, die hij samen met Alexia Leysen maakte, en vond zijn spel gewoon magisch. Hijstaat er gewoon volledig op zijn eentje – indrukwekkend.” 

De maakbaarheid van de mens interesseert mij. De wetenschap dat je jezelf kunt kneden.

Een humanoid lijkt misschien wel op een mens, maar beschikt over bovenmenselijke krachten. Schuilt er volgens jou in elk van ons zo’n drang naar bovenmenselijke krachten of talenten? 

“De maakbaarheid van de mens interesseert mij. De wetenschap dat je jezelf kunt kneden. Alleen al het feit dat we weten dat we van ons geheugen maar een belachelijk klein percentage gebruiken – ik denk dat het 8% is of zo. 92% die niet aangeboord wordt, dat is toch ongelofelijk?”

“Ik besef, o.a. door naar Nerdland te luisteren hoe weinig ik weet. Ik ben geen wetenschapper. Ik voelde mij daar indertijd te dom voor. Ik kon niet mee met chemie en fysica. Maar eigenlijk is heel die wereld een gigantische speeltuin. Dat komt ook steeds vaker in series terug. Denk maar aan Doctor House, een reeks waarin een briljante diagnost de meest zeldzame ziektes vaststelt door eliminatie en trucjes. Of de reeks Westworld: die heeft mij enorm geprikkeld. Daarin zie je een soort pretpark in de toekomst, waar robots leven die er als mensen van vlees en bloed uitzien. De bezoekers lopen er rond als was het de Efteling. De robots krijgen een storyboard en spelen bijvoorbeeld voor jou in een Western: in een saloon ontmoet je prostituees, een barpianist, wat later komt er een vechtjas aan. Zij zullen jou als bezoeker nooit pijn doen, maar jij mag doen wat je wil met hen: slaan, verkrachten, doden…  Vies, toch? Je betaalt een miljoen en mag daarna een week je gang gaan met zogezegd echte mensen.” 

“Dus daar komt de moraliteit om de hoek kijken. En dan vraag ik me af wat de drijfveren van iemand zijn om zo’n wereld te ontwerpen, zoals de professor in Westworld, gespeeld door Anthony Hopkins. Waarom maakte hij die wereld? Omdat het kán natuurlijk, maar waarom doet hij zoiets? Er komen altijd menselijke motieven en een moraal aan te pas. Wat is goed en wat is kwaad? Hoe extreem kan je gaan? Waarom ontwerp je iets? Einstein had de kernsplitsing bedacht om goed te doen. En dan komt Oppenheimer en maakt er een atoombom van. Mensen bedenken zoveel dingen vanuit een soort naïviteit bijna, opgesloten in hun kamertje met hun formules. En voor je het weet, gaat iemand anders ermee aan de haal en gebruikt het voor het kwade.”

“Het intrigerende is ook de rol van het leger daarin. Zij vormen bijna altijd de voorhoede van dergelijke uitvindingen. Want daar zit het geld. De eerste gps-systemen en drones bijvoorbeeld stammen uit het leger. Uitvindingen komen in eerste instantie vaak op zelfverdediging neer. Zoals Trump die nu een spacequad heeft laten maken en met ruimteverdediging bezig is. Wat gaan die gasten daar zoeken in de ruimte? Ik vind dat heel fascinerend. Plus: ik denk dat het heel leuk is dat Valentijn en ik moeten uitzoeken wat wij daar in godsnaam over gaan vertellen (lacht).” 

Ik zou het leuk vinden als de voorstelling interesse voor wetenschap en alles errond aanwakkert, een soort openheid voor wat er ons allemaal nog te gebeuren staat.

Wat wil je dat het publiek meeneemt uit deze voorstelling? 

“Verwondering. Ik zou het leuk vinden als de voorstelling interesse voor wetenschap en alles errond aanwakkert, een soort openheid voor wat er ons allemaal nog te gebeuren staat. Ik wil mensen vooral niet bang maken. De mensheid steekt zich op dit moment al genoeg in een bubbel, ieder in zijn eigen wereldje, met zijn eigen accountje… De kracht van het toneel is ook dat alles live gebeurt. Mensen gaan alles rechtstreeks meemaken. Ook al lijkt de voorstelling zich op het eerste gezicht in een koele omgeving af te spelen, ondanks dat die wereld van deep learning en A.I. verstoken lijkt van emoties, denk ik wel dat je emotie als thema bij uitstek mag zien.”