"Getuigen was een noodzaak"

Op vrijdag 12 februari 2021 valt een eerste verdict in de zaak rond het overlijden van de kleine Mawda. Een politieagent wordt ervan beschuldigd het fatale schot te hebben gelost en riskeert één jaar cel met uitstel. Twee andere beklaagden worden vervolgd als de vermeende chauffeur en de vermeende bijzitter van het busje, en riskeren celstraffen van respectievelijk tien en zeven jaar onvoorwaardelijk. Tot op heden zoomt de media vooral in op de getroffen familie en de schutter, de twee andere beklaagden blijven bijna onopgemerkt.

De podcast De beschuldigde die niemand heeft gehoord buigt zich over het lot van een van die twee, meneer Del. Deze podcast werd gemaakt door Kristin Rogghe, die samen met Marie-Aurore d’Awans en Pauline Beugnies de processen bijwoonde. Een ervaring die deze artiesten ertoe dreef om de onrechtvaardigheid van de gerechtelijke machine en de ontmenselijking van migranten in elke fase aan te kaarten. Wat als justitie een weerspiegeling is van de machtsverhoudingen in de maatschappij? Voordat zij hun observaties omzetten in een theatervoorstelling, dit najaar te zien in KVS, geven de drie jonge vrouwen een eerder sociologische inkijk in het drama, dat volgens hen symptomatisch is voor structurele problemen. Wij ontmoetten twee van deze kritische getuigen.

Waarom een podcast rond de zaak-Mawda? 

KR Getuigen was een noodzaak. Wij hebben het proces kunnen bijwonen, slechts weinig mensen hadden zo’n rechtstreekse toegang. Wanneer we wat we meemaakten dan vergeleken met wat er in de pers verscheen, voelden we dat er een verhaal was dat helemaal niet werd verteld. Een ontmentselijking van migranten die doorgetrokken werd tot in de rechtbank. 

In de podcast wijzen jullie met name op de ongelijke behandeling van de protagonisten. 

KR Die ongelijkheid vind je op alle niveaus terug. Uiteraard op vlak van de straffen die men eist voor de verschillende beklaagden (1 jaar celstraf met uitstel voor de politieagent die heeft geschoten, 10 jaar onvoorwaardelijk voor de vermeende chauffeur en 7 jaar onvoorwaardelijk voor de vermeende bijzitter, nvdr), maar het begint al bij de ‘details’ zoals de plaatsing in de ruimte. De politieagent zat recht tegenover de rechters en verscheen voor de rechtbank als een vrij man. De twee Iraaks-Koerdische beklaagden zijn in voorhechtenis en zaten aan de zijkant, recht tegenover de ouders. Van bij de start van het proces waren er problemen met de vertaling: het bleek dat de familie van Mawda en de twee beklaagden de tolk niet begrepen. Hij beheerste, naar eigen zeggen, hun taal Sorani maar voor 70 tot 80 procent! Omdat de rechtbank in de eerste plaats had ingestemd om met deze vertaler te werken, is het alsof justitie vindt dat het voor deze mensen wel volstaat als hun rechten - zoals het recht op een proces in een taal die ze begrijpen -  voor zo’n 70 tot 80 procent gelden.

MAD'A Men heeft hen zelfs gevraagd of het voor hen oké was om slechts een samenvatting te vertalen van wat verteld werd tijdens de debatten. Al die kleine dingen, het ene na het andere, tonen aan dat niet iedereen op dezelfde voet geplaatst wordt. Nee, een pleidooi vat je niet samen, zeker niet voor iemand die 10 of 7 jaar gevangenis riskeert. Wat nog gekker is, is dat de vermeende chauffeur en bijzitter tegelijkertijd in twee processen moesten voorkomen, in Bergen en in Luik.

“De machtsverhoudingen binnen de maatschappij houden niet zomaar op aan de deuren van de rechtzaal.”

Is het die ontmenselijking die kan verklaren waarom een politieagent op een busje vol mensen schiet? 

KR Dat is moeilijk te beantwoorden omdat het niet gaat om één enkele politieagent: het is een heel systeem van ontmenselijking, en het migratiebeleid moedigt dat aan. En toch probeert men iedere keer wanneer er een incident of drama naar boven komt met politiemannen of -vrouwen, dat af te doen als uitzonderingen, als “rotte appels”.

MAD'A Het systeem draait de situatie altijd om. In het geval van Mawda zeggen ze dat het de schuld van de chauffeur is dat ze dood is. Of dat de ouders en de familie daar maar niet hadden moeten zijn. Ik denk dat als de ouders van Mawda een andere keuze hadden gehad om naar Engeland te gaan, ze die genomen zouden hebben. Met de podcast willen we de manier waarop het verhaal verteld wordt, veranderen. De richting veranderen. Deze keer is het de vermeende chauffeur waarnaar geluisterd wordt. Schuldig of niet, iedereen heeft het recht om zich uit te drukken en gehoord te worden.

Waarom heeft men deze stem niet gehoord? 

KR Het is geen toeval dat ze slechts op het einde van het proces aan het beurt kwamen, als allerlaatsten. Normaal zou het proces twee dagen duren. Maar aan het einde van die twee dagen hadden we de twee zogenaamde mensensmokkelaars nog niet aan het woord gehoord, noch de pleidooien van hun advocaten. We hadden wel de politieagent en zijn advocaat in het lang en het breed gehoord, maar niet de twee anderen. Dus moesten ze een derde dag toevoegen, enkele weken later. De twee eerste dagen van het proces konden rekenen op veel media-aandacht, maar die derde dag veel minder. Tijdens het proces werd de menselijkheid van de politieagent onderstreept door allerlei verhalen van en over zijn familie, en dat is goed, maar de andere twee werden onophoudelijk gedemoniseerd. Ironisch genoeg viel de derde dag van het proces op 10 december, de internationale dag voor de rechten van de mens. Nochtans leek het mij die dag alsof er daar voor die rechtbank mensen en ondermensen waren. Ik was zo woedend. We zeiden tegen elkaar dat de stem van Mr. Del echt gehoord moest worden. Het is makkelijker om iemand tot tien jaar cel te veroordelen als je negeert dat er een mens achter zit, met gevoelens, dromen, een geschiedenis en mensen die van hem houden.

Zien jullie hierin klassenjustitie? 

KR Helaas zijn er duidelijk twee maten, twee gewichten.

MAD'A  En een Irakees zonder papieren, dat is het laagste van het laagste op de sociale ladder.

KR De machtsverhoudingen binnen de maatschappij houden niet zomaar op aan de deuren van de rechtzaal. Heel vaak komt het zelfs niet tot een proces, als mensen zonder macht het slachtoffer zijn en de tegenpartij ‘de arm der wet’ vertegenwoordigt. Hoe vaak wordt er geen buitenvervolgingstelling uitgesproken wanneer de politie betrokken is bij de dood van een persoon van kleur? Zonder externe druk had er ook nooit een proces plaatsgevonden in de zaak Mawda.

“De wetsdokter sloot de dood door een kogelwond uit zonder zelfs maar ter plaatse te gaan.”  

Waarin is de gerechtelijke behandeling van deze zaak symptomatisch? 

MAD'A Gedurende het hele onderzoek werd het verhaal van de ouders voortdurend in twijfel getrokken. Het proces begon nog eens met debatten over de exacte plaats waar Mawda zich had bevonden in de bestelwagen op het moment van het schot. Is dat zo belangrijk? Waardoor is ze gestorven? Door een kogel, oké, punt.

KR Het was heel gewelddadig. De hoorzittingen met de gerechtsdokter en de ballistiekdeskundige gaven de indruk dat men op alle mogelijke manieren het onaanvaardbare aanvaardbaar wilde maken. Als je de feiten vertelt, dat een kind van twee jaar oud gestorven is door een politiekogel, zal het merendeel van de mensen zeggen dat dat onaanvaardbaar is. Wel, urenlang kwamen deze experts aanzetten met details over het traject van ‘het projectiel’ terwijl het haar hoofd doorboorde. Daar hing een zweem van wetenschappelijkheid om heen, maar het is het normaliseren van het onaanvaardbare.

MAD'A Er zijn trouwens meerdere versies van het verhaal, zelfs op de processen-verbaal: de politieagenten zouden gezegd hebben dat ze gevallen is of zelfs dat de migranten het hoofd van het kind zouden gebruikt hebben om een raam te breken. De wetsdokter sloot dood door een kogelwonde uit zonder zelfs ter plaatse te zijn gekomen. Dat verlangen om het te camoufleren is niet het initiatief van één persoon, maar van een systeem.

Wat vinden jullie van de tien jaar celstraf die geëist wordt voor de vermeende chauffeur? 

MAD'A Het Openbaar Ministerie heeft tien jaar gevraagd omdat hij recidivist is, hij is al eens veroordeeld geweest in Frankrijk. Hij was toen amper 18 jaar oud.

KR Er worden vaak twee termen door elkaar gehaald: mensenhandel en mensensmokkel. Mensensmokkel is mensen helpen om grenzen over te steken, in ruil voor een voordeel. Het probleem dat niet besproken wordt, is dat er bijna geen legale weg is om asiel aan te vragen, zelfs niet voor mensen die daar recht op hebben. Ze kunnen niet legaal naar hier komen om het te doen.

MAD'A Het is geweten dat de mensen die de voertuigen of boten besturen dat vaak doen omdat ze zelf willen oversteken. Op die manier moeten ze minder betalen voor de oversteek, want ze nemen het risico om de verantwoordelijkheid te dragen als ze gepakt worden.  

KR Het is niet eens bewezen dat Mr. Del aan het stuur zat tijdens de fatale achtervolging. De aanwezigheid van zijn DNA kan ook anders uitgelegd worden. Er is geen enkele getuigenis die hem aanwijst als chauffeur, en meerdere tegenstrijdige verklaringen. Zelfs de politieagent had iemand anders herkend. Wat vreemd is, is dat voor de fout die ontegensprekelijk vaststaat, het pistoolschot dus, iedereen zoekt naar argumenten à décharge. Maar dat waarvoor geen enkel sluitend bewijs is, dus of Mr. Del al dan niet achter het stuur zat, daar geldt het vermoeden van onschuld precies niet meer.

MAD'A Voor de rechtbank heeft meneer Del zichzelf in weinig woorden proberen uitdrukken: “Ik ben geen mensensmokkelaar. Ik ben een kapper, en ik heb dromen in mijn leven.”

Er zijn nog andere zaken waarbij personen overleden zijn na contact met de politie. Zien jullie een verband? 

KR Er is een reëel probleem met straffeloosheid van de politie. Om het vertrouwen van de bevolking te herstellen, moet de politie de structurele problemen erkennen en een eind maken aan de zwijgcultuur en de tolerantie voor zaken die niet tolereerbaar zijn, zoals racisme.  

MAD'A Laten we niet vergeten dat de zaak rond Semira Adamu toendertijd aanleiding gaf tot een regularisatiegolf en het aftreden van de minister van Binnenlandse Zaken. De ouders van Mawda hebben negen maanden moeten wachten op een tijdelijke regularisatie met mogelijkheid tot verlenging, terwijl hun dochter hier begraven ligt. Ten tijde van de dood van Semira was iedereen verontwaardigd over hoe mensen als minder dan niets werden behandeld. Maar in feite is het alleen maar erger en erger geworden. Daarom is een parlementaire onderzoekscommissie noodzakelijk.

CATHERINE MAKEREEL